Islawaynidu Waa Ay Wanaagsantahay.

Waxa jira habab guud oo koox dad ah  loo maamulo,  qaababkaas waxa ka mid ka mid waddaniyad, balanqaad maaliyadeed ama dhaqaale, saamayn ruuxiyadeed iyo mid diineedba.

Marka ay waddaniyad tahay waxa jiraya xuduudo qeexan, calan iyo dad; taasi oo dadka la gu soo jiidanayo in ku biiraan iyada oo sababtu tahay in xuduudda la balaadhiyo ama kuwa kale oo aan ku qanacsanayn gudaha deegaanka la gu ilaaliyo  isla xuduudaas. Dhaqdhaaqa wadaniyeed inta badan waxa uu balanqaadayaa   barwaaqo dhaale oo waara sida oo kale.  laakiin tani waa arrin kharash badan marka la ga eego dhinaca dhaqaalaha iyo riiqda dadka ka soo gaadhaysa, sida oo kale taariikhdu waxa ay ina tusaysaa in aanay inta badan guulaysan.  Tusaalaha nool ee aynu soo qaadan karraa waa dhaqdhaaqii wadaniyeed  ka hanaqaaday Jarmalka, kaasi  Naasigii Hitlar istaadhay sanadihii 1930-kii ilaa 1940-kii, u gu danbayn se  markii danbe fashil ku danbeeyay.

Habka u gu jaban u guna hawl yar ee umad badan la gu xakamayn/maamuli karaa waa saamayn ruuxiyadeed iyo mid diineed. Maxa yeelay  1) malaha wax-isdhaafsi la taaban karo oo aad dadka siinayso, ama ba ma aha maxsuulku mid la la taaban karo; 2) uma baahna in ay keenaan caddaymo iyo wakhti dhammaad kama danbaysa ah si look ala ogaado runta iyo khuraafaadka; macnaha waa ay maamuli karaan dadka maskax ahaan kumanaan sanadood; 3) Sayiddadooduna malaha dhudhumiye ay ku cabiraan heerka ay taagan yihiin, mana laha jaantusyo iyo garaafyo sheegaya heerka guushooda, kaliya waxa ay ku garan karaan hoos-u-dhaca iyo korodhka tirada dadka raacsan, oo ay u gu yeedhaan “Ido.”

Marka ay noqoto farsamooyinka maamul ee dhanka ruuxiyadeed iyo diineed ee bulsho ama koox dad ah la gu maamulayo, hoggaamiyeyaashu waxa ay dadka ku haddidaan ama u gu gooddiyaan haddii ay samayn waayaan waxa ay yidhaahdaan, raaci waayaan ama caabudi waayaan asnaamoontooda in ay ku sallidi doonaan belaayooyin afkalaqaad ah, nasiib xumo iyo karaamo darro aan ahayn maalin iyo maalmo balse waligoodba ah oo aanay ka soo waaqsan. Marka ay hal talaabo hore u qaadaan ba waxa ay u sheegaan dadka in dariiqadooda, asnaamtooda, fikradahooda/diintooda iyo caqiiqadoodu tahay ta runta ah, sidaa awgeed aanay aaminin ama raacin cidkale haddii ay sidaa yeelaana noloshooda oo idil loo cadhoon doono.

Dadka  kaliya qarniyaba laguma qaabanynayn mashaariicdan,  laakiin waxa sida oo kale la gu beerayay nafahooda, la bararayay caruurtooda waxaana si joogta ah loo gu caawinayay in la gu shaqaalaysiiyo, si si fudud loo gu hantiyo quluubtooda oo maskax ahaan loo qabsado.

Maxaad u gu fikirtaa in isla-weynidu xuntahay?

Si qorshaha maamulidda diineed iyo ruuxiyadeedba si wax ku-ool ah u gu shaqeeyaan waxa muhiim in kooxdani (maamuleyaashu) burburiyaan rabitaankaaga, sababahaaga iyo caqiidadaa isla markaana ay ku gu shubaan isku-dhaf ka kooban farsamooyin isugu jira abaalmarin iyo ciqaab. Maamuuska iyo hababka ciqaabeed ee wax la gu maamulayaa waxa si wakhtiyaysan loogu falayaa xawayaannada rabbada ah, carruurta iyada oo la gu riixayo in ay ku tibaaxaan ama muujiyaan in nidaamku guulaystay. Kaliya waa si loo muujiyo saamaynta fikradaha. Asal ahaan waxa lagugu abaalmarinayaa dhaqan loo arko mid la qaadan karo wadar ahaan, waxaana la gu ciqaabayaa qofka ilaalin waaya caqiiqada wadarta.

Kooxahani inta badan waxa ay ka dalbadaan taageerayaashooda (kuwa rumaysan ama xukunkooda hoos jooga) in isu dhiibaan  Sayidkooda una oggolaadaan in uu maamulkooda la wareego.  Haddaba si loo burburiyo rabitaanka loona abuuro taageereyaal daacad ah oo badhaxtiran, kooxdani (maamuleyaasha) waxa ay yareeyaan korriinka garashada isla jeerkaasna la dagaalamaan maangalnimada iyo sababaynta garashada. Inta waxa dheer in ay faafiyaan farriimo been abuur ah iyo  in islawaynidu xuntahay.  Hoggaamiyeyaashan cadawga u gu wayni waa fahamka muhiimadda qofeed ama qabka taageerayaashooda, sababta oo ah  fahamka muhiimadda garashada iyo  qofnimadu waxa ay  xidhiidh la leedahay shay kasta oo ay soo dejiyaan maamuleyaashu, waxaanay xidhiidh la leedahay qofnimada kaliyaysan, sababaynta iyo ilaalinta nafeed ee dadka.

Maxay Islawaynidu U Wanaagsantahay?

Islawaynida (hadda ma aha kibirka) waa nolol, dabacsanaan, farxad, horumar horusocod, hal-abuurnimo, kalinimo qofaysan, gaarnimo shakhsiyadeed iyo sababayn maangal ah.

In la yidhaa isla-waynidu (muhiimada qofeed) waa xuntahay, waa sidii qof yidhi biyuhu waa xunyihiin waayo waa ay ku halligi/liqi karaan, ama dabku waa masiibo waayo waa uu ku gubi karaa. Haddaba islawaynida, biyaha iyo dabku intuba waa caawiyeyaasha nolosha ama waaba nolosha gebi ahaanteedba, waxa ay ku halaagayaan marka aad si khaldan u adeegsato. Dhammaantood u adeegso sida ay tahay in loo adeegsado, hana badsan haddii kale waa ay ku bi’in.

Ku mitid muhiimaddaada qofeed (qabka togan) si aad u hesho shakhiyadaada runta ah iyo mucda ay leegtahay qofnimadaada gaarka ahi. Habka loo daahfuro naftaado iyo koriinka ruuxiyadaada waxa la gu magacaabaa is-aqoonsi qofeed, maxaayeelay waxa ay saldhig u tahay qaannuunka ah “in aad tahay furaha horumarka shakhsiyaddiisa”, sida oo kale  deganaanta qalbigaa, xikmadda, iyo dedidda sababaysan ee sirta hore-u-socdkaaga qofeed. Hawsha sidan u mudan (daahfurka nafta) la gu ma guulaysan karo iyada oo aan la isku duubin isla qabka  nafta oo aan la ixtiraamin muhiimadda qofnimada.

islawaynidu ma aha kaliya saaxiibkaaga u gu mudan iyo ilaaliyahaaga qofeed ee nolosha, balse waa wax ku la jiraya illaa mustaqbalkaaga nolol-dhammaad  ee timaadadaada. Islwaynidu waa dhimbiilahaaga tamareed, oogtaada dabeed, hal-abuurnimadaada, kalinimadaada shakhsiyadeed iyo badinta naftaada.  Farshaxanku waxba  abuuri karo haddii aanu isku lammaanayn qabkiisa awoodeed iyo muhiimaddiisa qofeed. Waa shayga kaa dhigaya qof gaar ah. Waligaa ha sii dayn ee ku dhegganow qabkaaga.

W/Q:  Shahram S.

W/T: Maxamed M Jaaj.