Bini aadamku waa noole
aad u raaxo jecel, sida oo kalena aad u horumar jecel. Waa laba ammuurood oo
aad u kala taggan. Labadaa falsafadood ee aan barkulanka lahayn ayuu ku dhex
wareegayaa horumarka iyo horumar la’aanta qofku. Wahsiga, is
dhigashada iyo caajisnimada ayaa ka mid ah ammuuraha keena in qofku ku
guuldaraysto fulinta hawlihiisa. Sida aad ugu dhego nugushahay
hawl-maalmeedkaaga waajibka ah iyo kuwa aan waajibka ahayn ee taageera
horumarka nafta sida akhriska iyo qoraalka ayaa horumarkaaguna ku jaan go’an
yahay. Dadka intooda badani waxa ay dagaal kula jiraan wahsiga nafahooda la jaalka
ah iyo in meel la iska kuududsado sabab la’aan. Qolo waa ay ka guulaystaan ka wahsiga hawlaha daruuriga ama waajibka ah
ee waliba wakhti kama danbaysa (deadline) ah ku dhammaada. Qolo kalena waa ay
ku dhex asqoobaan dib-u-dhigashada waxqabadooda, illaa ay culays nafsi ah iyo
maskax-daalba ka qaadaan. Haddaba, qormadan koobani waxa ay ku dhex wareegaysaa
wahsiga iyo saamayntiisa. Waxa kale oo ay qormadu xidhiidh ka dhaxaysiinaysaa
Soomaalida iyo wahsiga, waxna ka odhanaysaa xalalka la isku waafaqsan yahay ee
lagu maareeyo.
Horusocodkasta iyo
falkasta oo qofku samaynayo waxa ka horyimaadda caqabado kallifa dib-u-dhac.
Caqabadahaa keena in aad dib-u-dhigato barnaamijyada ku horyaalla ayaa
wahsiguna ka mid yahay. Haddaba, wahsigu waa dib-u-dhigasho hawl wakhtigeedii
joogta, ama ku hortaalla ammintaa. Waxa qofku qabanayaa hawl kale oo ka darajo hoosaysa ama ka dhib yar, balse laga yaabo in
uu ka helayo raaxo nafsadeed ama hiwaayad. Halka uu qofku dib u dhiganayo
hawlaha culculus, xiisaha nafsadeedna ku
yaryahay. Hawl kasta oo dib uga dhacda wakhtigeedu waxa ay noqotaa mid caqabad
abuurta marka danbe, Wakhigana kugu cidhiidhida qofka, ama ka lumisa wakhtiyo kale oo uu hawlo muhiim ah ku
qabsanlahaa. Mararka qaar waxa dhacda in ay noqoto mid muddo dhaafta ama dib u
xallinnteedu lunto.
Qofna afka kama yidhaa
“waan wahsanayaa” iyada oo hawl daruuri ahi hortaallo sida ay u badantahay.
Waxa uu si jidh ahaana ama maskax ahaan ah ugu jawaabaa qaab cudurdaar ah. Marka aad doonayso in aad ka wahsato shaqo aad
qaban lahayd waxa aad bilaabaysaa cudurdaarro iyo cilladdo aad gacanta ku
samaysay si aad u-dib-dhigto falkii aad markaa fulin lahayd adiga oo ka
dooranaya hawlo yaryar oo naftu maaweelo iyo madadaalo ka helayso. Tusaale
ahaan; waxa tahay macallin suugaaneed. 24-ka saacadood ee soo socdana waxa
lagaa doonayaa cashar-diyaarin fasal jaamacadeed. Adiga oo aan nafta si dhab ah
ugu sheegayn ayaad si hoose ugu xanshaashaqaysaa in aad haysato saacado badan
oo aad hawshan iyo kuwa kaleba ku fulin karto. Si aanad u dareemin go’aankaaga
dib-u-dhigashada ah waxa aad samaysanaysaa hiwaayad aad culayska barnaamijkan
kaga mashquusho sida sheeko, muuqaal daawasho iyo wax la mid ah. Ugu danbayn
waxa aad arkaysaa adiga oo illaa daqiiqadda ugu danbaysa ka wahsanaysa hawshaa
ama si gab gab ah u bilaabaya una dhamaynaya.
Wahsiga iyo riyo
maalmeedku waxa ay leeyihiin bar kulmisa. Markasta oo aad ka wahsato hawl kuu
taallay waxa aad u sii dhawanaysaa furaashka hurdada aan indhaha la iskku
qaban. Halkaana waxa kuugu bilaabmaya riyo maalmeed run iyo been ba ka dheer oo
aan meel salkeedu yahay la aqoon. Wahsigu waxa ugu badan ee uu keenaa waa riyo
aan la rumayn karin. shaqo kasta oo aad qaban lahaydna waxa ay nqotoaa mid aad
riyo ku maamusho, riyana ku dhamayso, maxsuullkeeduna riyo ku danbeeyo.
Waxa kale oo jira isku
ekaan dhanka fahamka ah oo ka dhaxeeya Wahsiga iyo caajisnimada. Isku ekaantaasi
ma aha mid macno ahaan wadaajinaysa nuxurka labada eray mid ba gaarkiisa u
leeyahay. Caajisnimadu darajo ahaan waa ay ka hoosaysaa wahsiga. Waxa qofku ka
caajisayaa qabashada wax kasta. Waa tamar darro ruuxi ah oo ku dhacda awoodda
qofka. Sida oo kale caajisnimadu waxa ay ka soo unkantaa ruuxda iyo nafsiyadda
hoose, kaddibna waxa ay u gudubtaa awoodda muuqaalka ah (physical body), ugu
danbaynna qofku waxa uu ka caajisaa qabashada waxkasta. Halka xaaladda Wahsigu kaga duwan tahay
caajisnimada; wahsiga waxa aad qabanaysaa hawl ama dhaqdhaqaaq ka fudud kana
macno liita hawsha aad dib dhiganayso ama aad wakhtigeeda waydaarinayso, si aad
uga mashquusho maqalkeeda iyo qabashadeeda labadaba.
Culimada cilmi nafsiga
ku xeel dheeri waxa ay qabaan, talona ku bixiyaan in wahsigu mararka qaar u
fiican yahay nafta iyo jiritaanka aadamahaba. Tusaale ahaan; waa in qofku ka
wahsan karaa wax cunidda faraha badan, dagaalka badan, iyo fikirka xad dhaafka ah,
kuwaas oo dhammaantood sababa dhibaatooyiin caafimaad iyo jidheedba. Dhanka kale waxay aqoonyahanka cilmi nafsigu
tibaaxaan in dadka wahsadaa (procrastinators) yihiin kuwo aan deganayn, oo
warwar iyo walaac u saaxiib ah, neecawda raaxada
nafsaaniyadduna ku yartahay. Badh ka mid ah xeerka farxad galinta nafta iyo ka hortagga walaacu waxa uu ka soo
unkamaa ka wahsiga falalka keena dareennada taban iyo hawlaha culayska
maskaxeed ku lammaanyihiin.
Dadku waxa ay xidhiidh
daciif ah, oo raad gadasho ah ka dhaxaysiiyaan wahsiga iyo samirka. Iyaga oo u
maraya odhaahaha ay ka mid yihiin “things come to those who wait” oo ah “fursaduhu
waxa ay u yimaaddaan kuwa suga”. Xikmaddan waxa ku cudurdaarta dadka jecel in
ay ka wahsadaan fursadahooda iyo hawlahooda daruuriga ah. Odhaahduna macno
ahaan waa ay ka xeel dheertahay sida loo adeegsaday markan. Waxa ku qarsoon ‘samir’,
taasi oo macnaheedu yahay qofka dedaala laakiin aan niyad jebin, fursaddana
wakhtigeeda ku sima ayaa fursadaha wanaagsani u yimaaddan. Samirka iyo wahsigu
waa laba kala taggan oo aan la isla xidhiidhin karin. Waana sababta samirku
guul ugu hoggaamiyo qofka, wahsiguna dib-u-noqosho u hor seedo. Farqiga intaas
le’eg ma noqon karo mid la wadaajiyo oo barkulan leh.
Diinta samaawiga ah
iyo axaadiista sugan ee Nebiga CW, waxa in badan lagaga hadlay caajiska iyo dib-u-dhiga
badan faraha badan. Culimada islaamkuna waxa ay qabaan in caajiska iyo wahsiguba
door wayn ka ciyaaraan cibaada la’aanta bini’aadamka. Diintuna waxa ay uga
digtay addoomaha in aanay dib-u-dhigan tawbadda markasta oo ay danbi galaan. Waxa
kale oo ay dhiiri galisay u degdegidda khayrka iyo shaqooyinka wanaagsan ee
Alle loogu dhawaanayo. Halkaa waxa laga garan karaa in aan wahsigu nolosheenna
aduun iyo ta aakhiro midn ku habboonayn. Qur’aan, axaadiis iyo ducooyin badan
ayaa lagu soo arooriyay wahsiga, dib-u-dhigidda cibaada iyo caajisnimada xad
dhaafka ah. Aayadaha ka warramaya
caajisnimada waa ay badan yihiin, bal aynnu ka soo qaadanno mid ama laba. Eebbe
korreeye waxa uu yidhi “ وَإِذَا قَامُوا
إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَ”. Macne “marka
ay salaadda u kacayaan waxa ay u kacayaan iyaga oo wahsanaya”.
Markale Eebe korreeye waxa uu ku yidhi suuradda
Kahaf “ وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ
ذَٰلِكَ غَدًا”. Macne; “ha odhan hawshaa waxa aan qaban
doonaa berri”. Waxa kale oo axaadiis badani innooga warrantay wahsiga iyo
caajiska, iyo sida u saameeyaan nolosheenna
adduunyo iyo tan aakhiraba. Imaamul Baaqir Wayne haka raalli noqde’e waxa
uuyidhi “ إيّاكَ
والتَّسويفَ ؛ فإنّهُ بَحرٌ يَغرَقُ فيهِ الهَلْكى ;الإمامُ الباقرُ عليه السلام. macne; “waxa aan kaaga digayaa wahsiga, waayo waa
badwayn ay ku halaagmaan kuwa guuldaraystay”.
Soomaalidu waxa ay ku
jirtaa bulshooyinka maskax ahaan iyo awood ahaanba aadka u furfuran. Waa bulsho
aan la yaraysan karin oo aad u shaqo badan. Waa bulsho duruufo badan oo jira
awgeed noqtay socoto-aan nasan. Sidaa awgeed ma fududa in lagu calaamadiyo
bulshooyinka wahsiga. Deegaanka ay ku dhaqan yihiinna waa mid ku habboon nolosha caadiga. Waa deegaan aan
kulayl iyo qabawtoona ahayn. Duruufo cimilo oo
jidhka iyo caafimaadka waxyeeli karaana aanay ku badnay. Sidaas oo ay
tahay haddana waxa ay ka mid yihiin dadyawoga dunida ee la jaalka ah xanuunka
aan loo jifsan ee wahsiga. Sababta ugu wayn ee keenta in qofka Soomaaliga ahi
ka wahsado hawl wakhtigeedii joogta waxa la odhan karaa waa muhiimad la’aan
(lack of priorities) taasi oo macno ahaan daaran, shaqooyinka qofka horyaalla ee
waxa uu u qabanayaa qaab aan ku dhisan muhiimadda ay kala leeyihiin iyo
wakhtiga ay mid waliba ku dhammaanayso.
In aad qabato Shaqo balaadhan oo aan muhiim ahayn isla amrkaana wakhti
badani ku baxayo, waxa ka muhiimsan in aad fuliso shaqo yar oo muhiim ah isla
markaana wakhti kama danbays
(deadline)ah loo qabtay.
Nooca wahsiga ee
qofkuna waxa uu ku xidhan yahay nooca hawsha
uu qabanayo . Hawlaha markasta ku
horyaalla waxa ay u qaybsamaan laba;
1. Shaqooyin
waajib ah sida ‘hawl qoys, mid cibaado, shaqo mushahar aad ku qaadato iyo wixii
la mid ah. hawlahan ka wahsigooodu waxa uu qofku ka dhaxlaa ciqaabo iyo dib u
dhacyo, waayo waajib. In la dib dhigaana adiga ayay ku dib dhigaysaa ama culays
kugu raraysa ammin danbe.
2. Waxqabaddo
horumarineed, sida cilmi korodhsi, akhris, qoraal, cilmi baadhis, socdaal ama
dalxiis. Dhammaan waxqabadadani waa kuwa dheeraad ah oo ka baxsan waajibaadka daruuriga
ah ee asalka u ah nolosha. Ka
wahsigooduna lama mid ah marka aad ka wahsato kuwo waajib ah sida kuwa ku xusan
qodobka (1)aad.
Kala hormaynta shaqooyinka
ku horyaallaa haddii ay ku dhisnaan waayaan laba arrimood ‘muhiimad ay kala leeyihiin iyo qorshaynta wakhti aad haysato’,
waxa aad galaysaa jawi is dhexyaac ah, kaasi oo keeni kara in aad ka wahsato
hawlihii u baahnaa in aad wakhtigood ku dhammayso. waxa aad luminaysaa wakhtiga
oo ah kan ugu mudan ee ay tahay in aad shaqo kasta iyo fal kasta oo aad
qabanayso ku salayso. Waxa suuro gal ah in aad shaqo kaliya ku mashquusho
halkaana aad ku lumiso kuwa kale. Maxsuulka arrimahan aynnu kor ku soo xusnay
oo dhammi wax ay keenaan wahsi aan ku tala-gal ahayn iyo jiitan ku yimaadda
habsami u socodka jidwal hawleedkaaga maalinlaha ah.
Waxa aynnu nidhi “Soomaalidu
wa dad maskax ahaan iyo jidh ahaan ba furfuran” haddaba sidee ayay suuro gal u
tahay in ay la jaallaan wahsi. Waa laba aragtiyood oo u baahan in la mideeyo
ama meel lagu kulmiy. Wahsigu waa mushkilad caalami ah oo si isku mid ah u
saamaysa bulshooyinka adduunku laakiin waxa ay ku kala duwan yihiin xalka iyo
sida ay u wajahaan. Dadyawga xalka waara u hela wahsiga boqolkiiba saamiga ugu
badan waxa ay kaga guulaystaan
maamulidda tayaysan ee waktiga (Effective time management). Midha aan ku badnayn
Soomaalida waa midha ah ‘qorshaynta hawlaha iyo maamulidda wakhiga.’ Shaqooyinka is dabataxan ee qofku samaynayaa
waxa ay u baahan yihiin hormayn ku
dhisan wakhti, ammin go’anna dhammaanaya. Waxa kale oo mar walba muhiim ah in
aad qorshe lahaato si aanad ula kulmin wahsiga oo marwalba kugu sugaya afkaafka
hore ee qorsha la’aanta. Inta aad u jirto qorshe la’aan ayuu wahsiguna kuu soo
jiraa.
Soomaalidu waa bulsho dad
isku xidhan bulsho ahaan. Dhaqnkeeda iyo diinteedubu waa ay isku jaan go’an
yihiin inta badan. Waa bulsho qaraabo iyo qoysba aad isu xidhiidhisa. Xidhiidhkaa
joogta ah ee wada dhalashada ku dhisan waxa uu sal dhig u ah wax isa siin iyo
iska taageeridda baahiya qofka soo wajaha. Isku tiirsanaantaasi waxa ay qayb ka
tahay in shakhsigu helo fursado badan oo aanu heleen marka uu yahay qof iskii
meel u taagan. Tusaale ahaan; qofka Soomaaliga ah ee dalka jooga ayaa ka wahsi
badan kan Soomaaliga ah ee qurbaha ku nool. Kan dalka jooga waxa uu haystaa dad
garab taagan oo uu ku tiirsan yahay haddii uu shaqo beelo, xanuunsado ama
duruufo kaleba soo wajahaan. Haddii uu bilaa shaqo noqdo shaxaad ayuu baahi
maalmeedkiisa ku helayaa. Haddii culayso kale soo wajahaan waxa lagu xallinayaa
qaab reereed. Laakin kan qurb-joogga ahi waa mid iskii u diran (Self drive). Hawl
kasta iyo horumarkastaba naftiisa ayuu ku xidhan yahay. Halkaa waxa ka soo
baxaysa in aanu noqon mid wahsada ama hawlihiisa dib u dhigta, sababtuna ay
tahay uun garab la’aan iyo baqe uu ka qabo in habsami u socodka noloshiisa
dheeli soo gaadho.
Faqriga iyo
saboolnimadu waa masiibo sida diintu innoo sheegtay. Dunidda saddexaad ee aynnu
ka mid nahay waxa ay la jaal tahay faqri. Qofk faqiirka ahi ma aha mid fursad fiican u hela qaabaynta noloshiisa,
waayo waxa uu la halgamayaa baahidiisa aas aasiga ah. Waxa uu muruq iyo maskaxba
ku idlaynayaa kaliya daboolidda baahidiisa joogtada ah ee ugu horrayso
saddexdiisa wakhti. Culayskaas saarani fursad uma siinayo uu hawlihiisa u kala hormeeyo ama ugu qaabeeyo
sida u kala mudan yihiin. Taasina waxa ay ku riixaysaa in uu ka daallo ama ka
wahsadaba wax kabadan barnaamijkiisaas.
Waxa kale oo iyana ka
gaabin iyo wahsiba keeni karta in qofku ka dardaar wariyo awoodda iyo aqoonta uu u leeyahay hawl loo xilsaaray. Tusaale
ahaan; waxa laguu xil saaray hawsha BTJ.
Waad ogtahay, oo waliba waad ka dheregsan tahay in aanad hawshaa sidii ay ahayd
uga soo baxayn awooddaada oo ay ka baxsantahay ama aqoonteedii oo aanad lahayn
awgeed. Waxa aad isku qancinaysaa in aad dib dhigto adiga oo ka cabsi qaba in
aad ku fashilanto. In kartidaada shaqo
la saluugo awgeed ayaad dib ugu riixaysa illaa ay gaadho wakhtigii kama
danbaysta ahaa. “Hadhaw si uun baa loo xallin” ayaad isugu sheekaynaysaa
kalidaa. Arrintani waxa ay keentaa wahsi maskaxeed.
Qorshe la’aanta iyo hormo
xumida jidwalka waxqabadada aad fulinayso iyaguna waa qodobka ugu wayn ee sababa
in qofku ka wahsado falka horyaalla. Sida aynnu soo xusnay xalka ugu habboon ee
la isla waafaqsan yahay laguna xallin karo ama laguba yarayn karo ka wahsiga
barnaamijyada ku horyaala waa; in qofku samaysto qorshe nololeed wakhtiyaysan
si uu u maareeyo shaqo kasta iyo wakhtigeeda. Waxa kale oo sida diintu innoo
sheegtay lagaga hortagaa wahsiga nafsiga ah cibaadada badan, gaar ahaan ducada
iyo salaadaha.
W/Q:-
Maxamed M. Jaaj
Jaaj993@gmail.com
Fadlan nagu ku biiri fikirkaaga, haddii aad akhrido. Waa muhiim is dhaafsiga afkaarta iyo warcelintuba.
ReplyDeleteMashaallah brother waxaad kahadashay was arimo aad u qiimo badan. Allah ajar hakaasiiyo.mahadsanid
ReplyDelete