W/Q: Maxamed M jaaj
Is
beddelada ku yimaadda bulshooyinku waa kuwa joogto ah. Ha doorato amma yaanay
dooran’e koritaanka fikirka iyo nidaamka hab nololeed ee u ummadi leedahay waxa
la arkaa in uu koro ama hoos u dhaco wakhtiyo kala duwan. Hab dhaqanka
bulshada waxa saamayn toos ah ku leh aragtiyaha iyo aqoonta la isu
gudbiyo, kuwaasi oo qurxiya ama foolxumeeya muuqaalka bulshadaasi
leedahay. Geedi socodka wakhtiga waxa ku lammaan casriyaynta bulshooyinku
qurxinayaan jiritaankooda iyo fikirkooda si ay u gaadhsiiyaan inta ilbaxnimo
ahaan ka liidata. Casriyayn bulsho, oo ku dhisan doorasho ay bulshadu
dooranayso qaabka ay ekaan doonto mustaqbalka iyada oo ku salaynaysa
dhaqankeeda iyo waxyaabaha ay rumaysantahay waxa uu ku hagi karaa qaab
nololeed anfaca wakhtiga danbe. Bulshada aan ka baaraan degin ee si fudud ula
jaanqaadda casriyawga ka socda adduunka waxa dhaawacma jiritaankeeda waxa aanay
si fudud uga tagtaa dhaqankeeda. Soomaaliduna waxa ay ka mid tahay bulshooyinka
isla beddelay marxaladaha xaddaaradeed ee is daba socda. Bulshooyinka qaar waxa
ay si khasab ah u aqbalaan is beddel nololeed oo ay u soo gudbiyeen dadyawga
kale ee casri ahaan uga horumaray. Taasina waxa ay dhaxalsiisaa in ay ku
kedmaan, si fududna uga arradmaan dhaqamadoodii.
Dhanka
kale, masiibooyinka Bini aadamku gacantiisa ku samaysto sida dagaalada, waxa ay
qarribaan qaabka ay bulshadu u nooshahay. Waxa ay abuuraan dad bahalooba oo aan
dhaqanka iyo caqiidada bulshadu macno badan ugu fadhiyin. Markasta oo is
muquuninta iyo awood sheegashadu badatana waxa bulshada lagu dhex arkaa dhaqamo
qalafsan oo ummadda qarriba. Sidaa si la
mid ah marka bulsho lagu duulo maskax ahaan iyo jidh haanba waxa laga weeraraa
xagga dhaqanka iyo waxyaabaha ay aamminsanyihiin. Taasina waxa ay ummadda ku
khasabtaa in ay ka tanaasusho waxa ay rumaysan tahay oo si aan xoriyad ahayn u
aqbasho dhaqamada kale dusha lagaga keenay. Casriyaynta bulshaduna waxa ay
noqon kartaa laba mid uun: mid ku dhisan dhaqanka iyo caqiidada ummadaas; Iyo
mid ka arradan dhaqanka bulshadaasi leedahay kaasi oo keena in gabi ahaanba
bulshadu doorsoonto oo ay aqbasho qaabka lagu khasbay in ay u fikirto.
Sida
la sheego casriyaynta bulshadu waxa ay bilaabantay dhammaadkii qarnigii 18aad.
Xiligii kacaanka warshaduhu ka bilaabmay
Yurub. Taasina waxa ay dhalisay in reer
Yurub sheegtaan xaddaaradaynta bulshooyinka intooda badan. Halka dadyow kale oo
caalamka ahi, indha fayow ku naqdiyeen
iyaga oo ku doodaya in ay jireen xaddaarado kale oo bulshooyinka horumar
dhaxalsiiyay. ‘EUROCENTRIC’ waa eray-aqooneed ay adeegsadaan dadka dhaleeceeya sheegashada reer
Yubub ee casriyaynta bulshooyinka. Waxa aanay
ku cilladeeyaan in ay tahay wax reer Yurub kaligood isku mahadiyeen. Inkasta oo
ay sal dhig u ahaayeen casriyaynta bulshooyinka ee wakhtiyadaas, haddana waxa
jiray xaddaarado kale oo ka horreeyay sida kuwii Islaamka iyo Giriigga.
Casriyawga
Soomaalidu waxa uu soo maray marxalado kala danbeeyay. Laga soo bilaabo xiligii
reer guuraanimada oo ay soomaalida caqliga iyo diintaba uga danbayn jireen
Carabta. Wakhtiyadii gumaystuhu joogay gayiga Soomaalida oo la odhan karo waa
xiligii soomaalidu u hanqal taagtay in ay wax ka ogaato aqoonta sayniska, markii
Maxamud Axmed Cali iyo kooxdiisii Suudaan loo diray. Taasi oo noqonaysa
xilliyadii aynnu ku baraarugnay aqoonta
maadiga ah. waxa kale door muhiim ah ka ciyaaray isbedelka bulshada Soomaalida
ah xiligii ay magaalooyinka soo galeen. Magaalooyinku waxa ay ka caawiyeen in
ay la macaamilaan bulshooyinka kale oo ay halkaa ugaga xidhmaan badaha. Taasina
waa bilawgii casriyaynta bulshada Soomaalida. Wakhtigani waxa uu bud dhig u
ahaa la jaanqadkii dadka soomaalida ah ay si toos ah ugu xidhmeen aduunka kele.
Waxa aanay qurxin iyo horumar ku sameeyeen qaabkii ay u noolaayeen iyo habkii ay u fikirayeenba.
Bulshada
aan ku salayn casriyaynta ay samaynayso
dhaqanka ay gaarka u leedahay, waxa ay u dhawdahay in ay mar labaad dib u
dhalato, maaddaama ay caydh ka noqotay dhaqankeedii. Marka aynnu ku dabbaqno
aragtidan bulshada soomaalida, waxa lagu tirin karaa ummadaha dib u dhalan
doona qarniyada soo socda. Sababta taa loo leeyahayna waxa ay tahay, markii ay
Soomaalidu bilowday soo galidda magaalayooyinka
ilaa maanta oo ay la
qabsatay Tiknoolajiga casriga ah waxa ay
ka soo guuraysay oo ay kasoo fogaanaysay nidaamkeedii nololeed una digo
roganaysay sidii ay ula qabsan lahayd xaddaaradda cusub ee reer galbeedku
majaraha u hayo. Taasi oo soomaalida ku riixaysa in wakhti aan fogayn ay magaan
ka noqon doonto noloshoodii ku dhisnaydn dhaqanka diintu saldhig u ahayd.
Haddaba
su’aasha mudan in la is waydiiyo,
idinkuna aan filayo in aad is waydiin kartaan waxa ay tahay “ma jiraa
xidhiidh ka dhexeeya casriyaynta bulshada iy o dhaqankeeda (diinta iyo
caadooyinka)”. Inta aynnaan ‘HAA’ kaga jawaabin bal aynnu iftiiminno sida ay
isu saamaynayaan. Bulsho kasta waxa ay ku foogan tahay sidii ay horumar u
gaadhi lahayd ee ay faceed uga hor mari lahayd, isla markaana ay u dhawri
lahayd curfigooda. Haddaba waxa la ogyahay in bulshadu dhawran karto
dhaqankeeda iyo caadooyinkeeda isla markaana ay casriyayn karto qaabka ay
u nooshahay iyo sida ay u fikirto labadaba. Jawaabta su’aashaasina waxa
ay noqonaysaa ‘Haa’ waxa jira xidhiidh ka dhexeeya labadooda.
Dadka
ka faallooda caqabadaha ku lammaan horusocodka bulshooyinka waxa ay tilmaamaan
in casriyaynta bulshadu (Community modernization) burburiso dhaqamada soo
jireenka ah ee dadkaasi leeyahay. Taasina waxa marag ka noqon kara sida
soomaalidu muddo kooban isugu gaddiday reerguuraanimo ilaa magaalo, maantana la
odhan karo jiilalka danbe ee soomaalidu waa kuwo ka qatan dhaqankii
awawyaashood. Labaatan jirka soomaaliyeed ee magaalo ku dhashay kuna barbaaray
haddii wax laga waydiiyo sida uu arko noloshii awawyaashii waxa la arkaa in uu
dhaliilo oo u yidhaahdo “waxa ay ahaayeen dad badaw ah oo aan nolosha u bislayn.” Waxa hubaal ah in aanu
wax badan ka ogaan karin qaab nololeedkii iyo sidii bulshada soomaalidu ahayd intii aan dawladnimadu soo gaadhin. Haa
dabcan, waxa ay ahaayeen dad badaw ah, balse waxa ay ahaayeen badaw isku filan
oo aan baahi nololeed qabin, kuna adag dhaqankooda.
Ugu
danbayn casriyaynta bulshadu waxa ay muhiim u tahay iskaashiga bulshooyinka
kale iyo wax wada qabsiga, ummadduna waxa ay noqotaa mid isu kaashata kooxo ku
dhisan afkaar iyo aqoon. Aakhirkana waxa abuurma kooxo Edeg wadaag, aqoon
wadaag, xirfad wadaag iyo arrin wadaag ah oo aan dhalasho midaynin, Waana habka
qudha ee lagaga maarmi karo qaybaaladda
ragaadisay bulshadeenna.
Ujeedada
qormadan kooban ma aha in aan dhaliilsanahay casriyaynta iyo hurumarka, balse
waa in aynnu samaynno horumar ku dhisan dhaqankeenna si aanu u lumin
jiritaankeenna ummadnimo iyo aasaaskeenii hore. Taasna waxa laga dhex arki
karaa oo kali ah dhaqankeenna.
Maxamed
M. Jaaj
Jaaj993@gmail.com.
www.fb.com/jaaj120
www.fb.com/jaaj120
No comments:
Post a Comment